Leukocyty – badanie, normy, interpretacja wyników

Czym są leukocyty?

Leukocyty to inaczej krwinki białe, oznaczane często na wynikach badań WBC, co pochodzi z angielskiego ich określenia „White Blood Cells”. Samo słowo leukocyty pochodzi z greckiego „leukos”, „biały”: rzeczywiście, w czasie laboratoryjnych badań, po odwirowaniu krwi, leukocyty tworzą białawą warstwę, zwaną kożuchem leukocytarnym. Są to monokariocyty – mają jedno jądro, dzięki czemu są niezależne metabolicznie – o kształcie kuli. W krwi obwodowej są obecne tylko przez kilkadziesiąt godzin, po czym trafiają do tkanki łącznej różnych narządów.

Rola leukocytów w organizmie

Leukocyty pełnią ogólnie pojętą rolę „strażnika” i „obrońcy” organizmu. Są odpowiedzialne za procesy immunologiczne i walkę z drobnoustrojami, które zaatakowały organizm. Jako że wrogów jest wielu, leukocyty mają swoje specjalizacje, jedne nakierowane są na walkę z bakteriami, inne pasożytami, wirusami, kolejne z alergenami. Limfocyty T pamięci uczą się dodatkowo szybko rozpoznawać swoich wrogów i ich słabe strony, co przydaje się przy kolejnej infekcji – organizm od razu jest w stanie wytworzyć niezbędne przeciwciała. Z kolei limfocyty Treg hamują działanie wszystkich leukocytów, które błędnie rozpoznają wroga – regulują tolerancję immunologiczną. Jeszcze inaczej działają limfocyty B – nie atakują patogenów, ale przyłączają się do nich, w ten sposób podając ich lokalizację innym leukocytom zajmującym się zwalczaniem wroga. Część leukocytów to makrofagi, biorą one na siebie funkcje innych komórek, do których w naczyniach krwionośnych lub narządach przylegają, a które były chore, zainfekowane i zostały wyeliminowane. Inne biorą udział w tworzeniu nowych naczyń krwionośnych, a także w przebudowie tkanek – usuwają stare, chore i tworzą miejsce dla nowych, zdrowych.

Rodzaje leukocytów

Wyróżnia się trzy różne rodzaje leukocytów. To limfocyty, monocyty i granulocyty. Czasem za ich rodzaj uważa się również megakariocyty, białe ciałka ze szpiku kostnego, które „zarządzają” krzepnięciem krwi, mastocyty, a więc komórki tuczne, będące czymś w rodzaju informatorów dających sygnał o pojawieniu się patogenów.

Granulocyty (mają jądro połączone z segmentów, przypominających wyglądem właśnie granulki) powstają w czerwonym szpiku kostnym i same są dzielone na kilka rodzajów: neutrofile, eozynofile oraz bazofile. Wszystkie granulocyty mają zdolność fagocytozy – wykazują zdolności obronne przed organizmami uznanymi za chorobotwórcze, trawią je i wchłaniają; to między innymi ich działanie powoduje stany gorączkowe. Rolą neutrofili jest walka z drobnoustrojami i wydzielanymi przez nie toksycznymi chemokinami, potrafią nawet wytwarzać rodniki tlenowe niszczące mikroorganizmy. Eozynofile mają podobny zakres działania, z tym że nakierowane są bardziej na walkę z pasożytami niż bakteriami, potrafią w zależności od stanu chorobowego nasilać lub zmniejszać stany zapalne. Bazofile zawierają heparynę i histaminę, która jest uwalniana w sytuacjach, gdy dochodzi do reakcji o podłożu alergicznym lub też anafilaktycznym.

Limfocyty i monocyty wspólnie zaliczane są do agranulocytów. Limfocyty to najważniejsze z komórek układu odpornościowego. Żyją od kilku dni do kilku… lat. Znajdują się w limfie, stąd nazwa, ale i w krwi i we wszystkich tkankach, za wyjątkiem układu nerwowego. Dzieli się je na małe, średnie i duże (morfologicznie) lub też na limfocyty T (w tym Tc, Th, Treg, T pamięci), B i NK. Te ostatnie, zwane potocznie „naturalnymi zabójcami” wytwarzają białka, które są toksyczne dla komórek. Ich zadaniem jest na przykład zabijanie komórek, które są zainfekowane wirusem lub nowotworem – zmutowane komórki powstają w naszym ciele nieustannie, gdyby nie limfocyty NK, każdy z nas zachorowałby na nowotwór. Potrafią je także zmusić do apoptozy, a więc naturalnie planowanej śmierci. Jako jedyne wśród leukocytów potrafią je rozpoznać, zmutowane komórki potrafią oszukiwać inne rodzaje białych krwinek i są dla nich zupełnie niewidoczne. Monocyty to największe z komórek w krwi, powstają w szpiku czerwonym i śledzionie, żyją zaledwie od kilku do kilkudziesięciu godzin (maksymalnie 3 dni). Większość ich osadzona jest na śródbłonku naczyń krwionośnych, pozostałe krążą we krwi. Mają liczne funkcje – mogą być makrofagami (przyjmują funkcję tkanki, do której przylegają), regulują reakcje wymierzone przeciw bakteriom, wirusom, pasożytom i grzybom, usuwają uszkodzone tkanki, odpowiadają za prawidłowe działanie fibroblastów i tkanki łącznej, biorą nawet udział w angiogenezie, tworzeniu naczyń krwionośnych.

Leukocyty – normy

Ilość leukocytów w krwi człowieka waha się od 4 000 do 10 000 w 1 mm3 krwi obwodowej (tak naprawdę jest ich w organizmie o wiele więcej, są gromadzone w szpiku, śledzionie, węzłach chłonnych, a trafiają do krwi dopiero wtedy, gdy są potrzebne). Jest jednak dość mocno związana z wiekiem – u dzieci leukocytów jest więcej niż u osób starszych czy nawet tylko dorosłych. U noworodków normy leukocytów mieszczą się w przedziale między 9 000 – 30 000, u rocznych dzieci między 6 000 a 20 000, zaś u młodszych nastolatków między 4500 – 13 500 w 1 mm3. Jeśli jest ich mniej niż 4 000 w 1 mm3, mowa o leukopenii, zaś jeśli więcej niż 10 000, o leukocytozie. Ogólne wartości leukocytów we krwi nie powiedzą wszystkiego o ewentualnym stanie chorobowym, tutaj trzeba zwrócić uwagę, jakie ich rodzaje są podwyższone – normy dla granulocytów to 1800 – 8900, monocytów 210 – 910, a limfocytów 1100 – 3500. Oczywiście różne laboratoria mogą mieć różne maszyny zliczające, stąd też najważniejsze jest porównanie wyników z normami, które w danej placówce obowiązują.

Na dodatek wiele różnych czynników może normy zaniżyć lub zawyżyć. Podwyższone leukocyty pojawia się chociażby po intensywnym wysiłku, przy silnym stresie, w ciąży, po porodzie, zabiegach chirurgicznych. Zbyt niskie leukocyty mogą być spowodowane przyjmowaniem wielu popularnych leków albo zwykłym niedożywieniem. Przy okazji tego ostatniego, nie wykryto do tej pory większych związków między konkretną dietą a ilością leukocytów – ogólne osłabienie obniża ich ilość, osoba taka ma słabszą odporność (stąd też nie powinna na przykład jeść pokarmów nadpsutych, serów pleśniowych, gdyż zwiększa to ryzyko infekcji). Lekarze zalecają jednak w takiej sytuacji suplementację witaminą B12 oraz kwasem foliowym, które sprzyjają namnażaniu się białych krwinek.

Wskazania do badania leukocytów

Badanie leukocytów jest podstawową częścią każdego badania krwi. Zlecane jest przy podejrzeniu wszelkich infekcji, stanów zapalnych, podejrzeniach chorób układowych, autoimmunologicznych, uczuleniach, alergiach, jak również przy spadkach odporności, wagi nie mających innych wyraźnych przyczyn. Badanie leukocytów jest poza tym składową każdych badań o charakterze profilaktycznym. Badanie takie powinno się odbyć rano, na czczo, przed nim należy unikać wysiłku i stresu, dobrze odstawić zażywane suplementy diety, a ostatni posiłek zjeść w miarę lekkostarwny.

Trzeba pamiętać, że niektóre leki mogą fałszować wyniki badań leukocytów, najlepiej więc przed badaniem jakiś czas ich nie zażywać (jeśli jest to dozwolone), a przynajmniej wspomnieć o tym lekarzowi. Mowa o antybiotykach, barbituranach, lekach moczopędnych, przecowhistaminowych, przeciwpadaczkowych (podwyższają poziom leukocytów), a także kortykosteroidów, heparyny, chininy, a nawet witaminy C (te z kolei zaniżają wyniki).

Podwyższone leukocyty

Wysokie leukocyty, leukocytoza, poza sytuacjami nie związanymi bezpośrednio z trwającą chorobą (wysiłek, stres, ciąża, zabiegi, urazy, utrata krwi, przebyte niedawno infekcje) mogą oczywiście informować zmianach w stanie zdrowia. Nadmiar neutrofili pojawia się na przykład przy białaczce, zawale serca (dochodzi wtedy do martwicy tkanek), mocnych infekcjach bakteryjnych i stanach zapalnych. Zbyt wiele eozynofili daje podejrzenie obecności pasożytów w organizmie, silnego zakażenia bakteryjnego lub wirusowego, ale również czasem choroby nowotworowej (chłoniaki i ostre białaczki limfoblastyczne) i różnych schorzeń związanych z układem oddechowym – choroby płuc, astmy, alergie. Z kolei bazofilia, czyli pojawienie się w krwi zbyt dużej ilości bazofilii, to możliwy efekt białaczki szpikowej, mielomonocytowej, bazofilowej, ale także WZW typu A czy rzadkiej czerwienicy prawdziwej. Podwyższone limfocyty mogą być spowodowane przewlekłymi zakażeniami bakteryjnymi, chorobami zakaźnymi typu odra, świnka, ale też białaczką limfatyczną czy szpiczakiem mnogim. Nadmiar monocytów pojawia się przy wielu zakażeniach bakteryjnych, wirusowych, pasożytniczych, chorobach wenerycznych, chorobach układowych tkanki łącznej (toczeń), chorobach ziarniniakowych (sarkoidoza), nieswoistym zapaleniu jelit, przewlekłych białaczkach szpikowych. Ogólnie nie ma co jednak wpadać w panikę, jeśli normy leukocytów są przekroczone nieznacznie – najczęściej ich źródłem nie są niebezpieczne choroby, a przebyte lub trwające „zwykłe” infekcje. Lepiej także poprosić o interpretację badania specjalistę, a nie robić to na własną rękę, między poszczególnymi normami istnieją różne zależności, których raczej sami nie stwierdzimy.

Leukocyty poniżej normy

Niskie leukocyty, czyli leukopenia, sama w sobie wiąże się najczęściej z widocznymi i odczuwalnymi objawami. Mogą nimi być chociażby owrzodzenia języka i jamy ustnej, ropne wybroczyny na skórze, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, przewlekłe stany podgorączkowe, ogólne osłabienie, rozbicie, senność, problemy z koncentracją, powiększone węzły chłonne. Na co wskazują leukocyty poniżej normy? Chorób, przy których może się pojawić leukopenia jest wiele, więc niezbędna jest dalsza diagnostyka. Najczęstszymi powodami są: niedożywienie, braki witaminowe, białaczka, chłoniaki, malaria, gruźlica, niewydolność wątroby, choroby związane z spadkiem odporności (HIV/AIDS), nadczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, zwłóknienie szpiku kostnego. Niskie leukocyty mogą być także spowodowane obecnością dużej ilości pasożytów, pojawiają się przy chemioterapii, radioterapii, zażywaniu wielu leków.

Leukocyty w moczu

Obecność leukocytów wyjdzie często także w badaniu moczu. Leukocyty w moczu są bowiem obecne w stanach chorobowych, tam także pełnią rolę ochronną. Za dopuszczalne normy przyjmuje się 0 – 10 sztuk w 1 mm3 odwirowanego moczu, 8 – 10 sztuk w 1 mm3 świeżego moczu (inna norma, mikroskopowa, to 0 – 5; całkiem inne wartości obowiązują w tak zwanych dobowych zbiórkach moczu, wtedy te wartości oscylują między 3 a 5 milionów). U dzieci normy t są identyczne, jak w przypadku dorosłych. Jeśli normy te są przekroczone, istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia układu moczowego (najczęściej winne są E. coli) lub całego szeregu chorób z nim związanych – zapalenia nerek, jajników, prostaty, kamicy nerkowej, a także chorób nowotworowych związanych z pęcherzem moczowym. Taki stan podwyższonych norm nosi nazwę leukocyturii. Badanie na obecność leukocytów w moczu jest najczęściej zlecane kobietom w ciąży, u których pęcherz jest nieustannie naciskany, a przez to znacznie zwiększa się ryzyko różnego typu zakażeń układu moczowego, co może być groźne dla płodu.